Isla Bonita in Noorderplassen-West: Een Verhaal van Mislukte Bouwplannen en de Noodzaak van Natuurbescherming

Oorspronkelijke Plannen en de Crisis van 2008

De plannen voor woningbouw op Isla Bonita stammen uit de tijd voor de economische crisis van 2008. Oorspronkelijk voorzagen deze plannen in een hoogwaardig woongebied met een 'open' bebouwingsstructuur: vrijstaande woningen en twee-onder-één-kapwoningen op zelfbouwkavels met ruime tuinen, gelegen aan een grote binnenhaven. Het concept paste bij de groene uitstraling van de Noorderplassen en zou een subtiele overgang vormen tussen het natuurgebied en de aangrenzende woonwijk.

De economische crisis van 2008 dwong de gemeente Almere echter om de rekenmachine erbij te pakken. De oorspronkelijke plannen bleken financieel niet meer haalbaar, wat leidde tot drastische aanpassingen die de hele filosofie achter het project ondermijnden.

Van Groen naar Grijs: De Stedelijke Wending

In 2010 ontstonden de eerste grote problemen toen de gemeente overwoog om over te stappen naar een veel stedelijker ontwikkelingsmodel. De aangepaste plannen voorzagen in het schrappen van de binnenhaven en een veel hogere woningdichtheid om het project financieel aantrekkelijker te maken voor projectontwikkelaars.

Dit leidde onmiddellijk tot heftige protesten van bewoners van Noorderplassen-West, die niet zaten te wachten op een "mini-IJburg" in hun achtertuin. De bewoners hadden gelijk om zich zorgen te maken: het eiland ligt prominent in het midden van de Noorderplassen en is zichtbaar vanuit praktisch alle delen van de omgeving, waardoor het bepalend is voor de algehele uitstraling van dit recreatieve gebied.

Juridische Strijd en Financiële Puinhopen

De planwijzigingen leidden tot kostbare juridische procedures die de gemeente Almere miljoenen kostten. In 2013 slaagde Noorderplassen-West CV er in om bij de rechter bijna 32 miljoen euro terug te vorderen van de 35 miljoen euro die het consortium in 2002 voor de bouwgrond had betaald. Ook met Hoorne Vastgoed ontstonden langdurige juridische geschillen over een tenderbijdrage van 2,4 miljoen euro.

Deze rechtszaken illustreren niet alleen de financiële chaos rondom het project, maar ook de fundamentele problemen met de haalbaarheid van woningbouw op deze locatie.

Recente Mislukkingen: 2022-2024

Na jaren van stilstand probeerde de gemeente Almere in 2022 opnieuw een doorstart te maken. Er werd een tender uitgeschreven voor maximaal 350 woningen op het schiereiland, waarbij de gemeente benadrukte dat partijen "een maximum aan creativiteit in hun plannen" konden ontplooien. De ambitie was om "het hoogwaardige gebied te realiseren dat de gemeente voor ogen staat".

Deze poging eindigde echter opnieuw in mislukking. In januari 2024 meldde Omroep Flevoland dat de gemeente geen geschikte bouwer had kunnen vinden. Hoewel een aantal aannemers zich had ingeschreven, voldeed geen enkele partij aan de voorwaarden. In augustus 2024 werd de aanbesteding officieel gestaakt omdat er binnen de gestelde termijn geen geldige inschrijvingen waren ontvangen.

Directe Nabijheid van Beschermde Natuurgebieden

Een cruciaal aspect dat de problematiek rond Isla Bonita verklaart, is de unieke ligging van het gebied. Almere Noorderplassen-West ligt direct naast het Natura 2000-gebied Markermeer & IJmeer en op slechts ruim 500 meter afstand van het Natura 2000-gebied Lepelaarplassen. Deze nabijheid is geen toeval: het gebied vormt een cruciale schakel in het ecologische netwerk van Noord-Holland en Flevoland.

Het Natura 2000-gebied Lepelaarplassen is specifiek aangewezen voor de bescherming van zeldzame vogelsoorten zoals de lepelaar, kluut, aalscholver, grauwe gans, krakeend, pijlstaart, slobeend, kuifeend en grutto. Het gebied speelt een essentiële rol in de Europese biodiversiteit en vormt onderdeel van het bredere ecosysteem van meren en moerassen in de regio.

Ecologische Verbindingszones en Buffering

De functie van Noorderplassen-West als bufferzone tussen het stedelijk gebied van Almere en de beschermde natuurgebieden kan niet worden onderschat. Het gebied bevat een ecologische verbindingszone met waterpartijen, ruigtes en rietland, de zogenaamde kwelzone, die direct aansluit op de Natte Graslanden en uiteindelijk op de Lepelaarplassen.

Deze verbindingszones zijn cruciaal voor de migratie en verspreiding van flora en fauna tussen de verschillende natuurgebieden. Bebouwing van Isla Bonita zou deze ecologische connectiviteit ernstig kunnen verstoren en de effectiviteit van het gehele Natura 2000-netwerk in de regio ondermijnen.

Structurele Toegankelijkheidsproblemen

De verkeerssituatie in Noorderplassen-West illustreert de beperkingen van de infrastructuur en de gevolgen van een te ambitieuze stedelijke ontwikkeling. Na de afsluiting van het Gerrie Knetemannpad voor autoverkeer is het Grootzeil de enige hoofdtoegangsweg tot de wijk gebleven. Dit heeft geleid tot significante verkeersdruk, vooral tijdens de spitsuren tussen 8:00 en 8:30 uur, wanneer ouders hun kinderen naar de twee scholen in de wijk brengen.

De PVV heeft herhaaldelijk gepleit voor een tweede toegangsweg om het verkeerschaos te verminderen, maar de gemeente Almere wijst dit af omdat het te duur zou zijn en moeilijk aan te leggen. Deze reactie toont aan dat de infrastructuur van Noorderplassen-West al nu niet adequaat is voor de huidige bewoners, laat staan voor een verdere uitbreiding met 350 woningen op Isla Bonita.

Geplande Verkeersintensiteit en Toekomstige Problemen

Ironisch genoeg zijn de verkeersintensiteiten die in de officiële planning zijn opgenomen gebaseerd op de volledige ontwikkeling van Noorderplassen-West, inclusief de bebouwing van Isla Bonita. Dit betekent dat de huidige verkeersstructuur is ontworpen voor een situatie die een aanzienlijk hogere verkeersdruk zou genereren dan vandaag het geval is.

Als Isla Bonita daadwerkelijk zou worden bebouwd met 350 woningen, zou dit de verkeersproblematiek exponentieel verergeren. De bestaande infrastructuur is daar simpelweg niet voor berekend, zoals de huidige congestieproblemen al aantonen.

Uitdagingen voor Openbaar Vervoer en Langzaam Verkeer

De geïsoleerde ligging van Noorderplassen-West, ingeklemd tussen water en natuurgebieden, maakt het uitbreiden van openbaar vervoer en fietsverbindingen bijzonder complex en kostbaar. Elke nieuwe infrastructuur zou door beschermde natuurgebieden moeten worden aangelegd, wat zowel ecologisch als financieel problematisch is.

Beschermde Flora: De Rietorchis als Indicator

Het ecologisch onderzoek uit 2011 toonde aan dat Isla Bonita onderdak biedt aan beschermde plantensoorten, met name de Rietorchis. Deze orchidee, die is opgenomen in tabel 2 van de Flora- en faunawet, werd op twee locaties op het schiereiland aangetroffen. De aanwezigheid van de Rietorchis is belangrijk omdat deze soort indicatief is voor vochtige, matig voedselrijke omstandigheden en een intact moerasecosysteem.

De Rietorchis heeft behoefte aan een zonnige tot licht beschaduwde standplaats die niet mag uitdrogen in de zomer. Deze specifieke habitateisen maken de soort kwetsbaar voor verstoring en illustreren waarom bebouwing van het eiland problematisch zou zijn voor de lokale flora.

Visfauna: Europees Beschermde Soorten

Het watersysteem rond Isla Bonita herbergt twee Europees beschermde vissoorten die zijn opgenomen in de Habitatrichtlijn. De Kleine modderkruiper, een vis met een voorkeur voor zandige bodems met modderlagen en goed ontwikkelde oever- en watervegetatie, werd op drie locaties in het gebied aangetroffen. Deze soort heeft een glooiend oeververloop nodig en is gevoelig voor verstoring van zijn habitat.

De Rivierdonderpad, de andere beschermde soort, komt verspreid in het gebied voor, vooral langs de verharde oevers van de Noorderplassen. Deze kleine vis houdt van stromende wateren met een grindige en stenige bodem en zou ernstig lijden onder de verstoring die grootschalige bouwactiviteiten met zich zouden meebrengen.

Avifauna: Een Broedplaats voor Bedreigde Soorten

Het vogelonderzoek in 2011 leverde opvallende resultaten op, met maar liefst 203 territoria van 19 verschillende beschermde broedvogelsoorten. Van bijzonder belang zijn de twee jaarrond beschermde soorten Sperwer en Buizerd, waarvan de verblijfplaatsen permanent beschermd zijn omdat deze roofvogels niet in staat zijn om zelfstandig nesten te bouwen.

Nog opmerkelijker is de aanwezigheid van de Woudaap, een ernstig bedreigde soort volgens de Nederlandse Rode Lijst, die een territorium heeft gevestigd in de kwelzone. Deze zeldzame reigersoort wordt elders in Nederland weliswaar steeds vaker waargenomen, maar blijft kritisch bedreigd. De vestiging van een broedpaar in de kwelzone nabij Isla Bonita is een belangrijke ontwikkeling voor de Nederlandse populatie van deze soort.

Ook de Roerdomp, een bedreigde soort, heeft zich gevestigd in de kwelzone. Deze moeilijk waarneembare reigersoort heeft zeer specifieke habitateisen en is gevoelig voor verstoring. De aanwezigheid van beide reigersoorten in het gebied onderstreept het belang van rust en natuurlijke waterhuishouding.

Vleermuizen: Internationale Bescherming

Het vleermuisonderzoek bracht vijf soorten aan het licht, waaronder de internationaal bedreigde Meervleermuis. Deze grote vleermuissoort, waarvan een aanzienlijk deel van de Europese populatie in Nederland voorkomt, werd op vier locaties langs de Noorderplassen waargenomen tijdens het foerageren. De Meervleermuis heeft een directe binding met waterrijke gebieden en is afhankelijk van grote, ongestoorde wateroppervlakten voor zijn voedselvoorziening.

Naast de Meervleermuis werden ook Ruige dwergvleermuis, Gewone dwergvleermuis, Rosse vleermuis en Laatvlieger aangetroffen. Het gebied functioneert als belangrijk foerageergebied, waarbij vooral de begroeiing langs de oevers en de graspaden tussen de bospercelen intensief worden gebruikt.

De Bever: Een Terugkeerder in het Nederlandse Landschap

Van bijzondere betekenis is de waarneming van verse vraatsporen van de Bever aan de noordoever van Isla Bonita. De Bever is pas recent teruggekeerd in het Nederlandse landschap na eeuwen van afwezigheid. De vestiging in de Noorderplassen is een belangrijke stap in de natuurlijke herkolonisatie van Nederland door deze ecosysteemingenieur.

Bevers hebben een fundamentele invloed op hun leefomgeving door het bouwen van dammen en het creëren van waterrijke biotopen. Hun aanwezigheid wijst op een gezond ecosysteem en biedt kansen voor verdere biodiversiteitsontwikkeling.

Stikstofproblematiek en Cumulatieve Effecten

Nederlandse Natura 2000-gebieden staan al onder aanzienlijke druk door stikstofuitstoot, klimaatverandering en andere menselijke activiteiten. Elk nieuw ontwikkelingsproject in de nabijheid van deze beschermde gebieden draagt bij aan de cumulatieve belasting. Voor projecten die mogelijk significante negatieve effecten kunnen hebben op Natura 2000-gebieden is een uitgebreide Passende Beoordeling vereist.

De ontwikkeling van 350 woningen op Isla Bonita zou ongetwijfeld leiden tot verhoogde stikstofuitstoot door verkeer, verwarming en andere menselijke activiteiten. Given de directe nabijheid van de Lepelaarplassen en het Markermeer & IJmeer zou dit bijdragen aan de verslechtering van de luchtkwaliteit in deze gevoelige ecosystemen.

Verstoring en Recreatiedruk

Bebouwing van Isla Bonita zou niet alleen directe habitatverlies betekenen, maar ook leiden tot verhoogde recreatiedruk op de omliggende natuurgebieden. De 350 nieuwe woningen zouden honderden nieuwe bewoners naar het gebied brengen, met alle gevolgen van dien voor wandel-, fiets- en watersportactiviteiten in de nabijgelegen Natura 2000-gebieden.

Studies hebben aangetoond dat recreatiedruk een van de belangrijkste bedreigingen vormt voor kwetsbare vogelsoorten tijdens het broedseizoen. De toename van menselijke activiteiten zou kunnen leiden tot verminderd broedsucces van beschermde soorten als lepelaar, grutto en kluut in de Lepelaarplassen.

Waterberging en Overstromingsrisico

In tijden van klimaatverandering krijgen onbebouwde gebieden zoals Isla Bonita een steeds belangrijkere functie als waterbergingsgebied. Het schiereiland kan fungeren als natuurlijke spons tijdens extreme neerslag gebeurtenissen, waarbij overtollig water tijdelijk kan worden opgevangen.

Bebouwing zou deze natuurlijke waterberging aanzienlijk verminderen en mogelijk leiden tot verhoogde overstromingsrisico's in de omliggende wijken. Dit is bijzonder relevant omdat Almere, gelegen in de voormalige Zuiderzee, al van nature kwetsbaar is voor wateroverlast.

Biodiversiteit als Veerkracht

De rijke biodiversiteit van het gebied draagt bij aan de ecologische veerkracht tegen klimaatverandering. Een diverse levensgemeenschap is beter bestand tegen extreme weersomstandigheden en kan sneller herstellen van verstoringen. Het behoud van Isla Bonita als natuurgebied zou deze veerkracht versterken en bijdragen aan de adaptatiecapaciteit van het hele ecosysteem.

Herhaalde Faalfactoren

De geschiedenis van mislukte ontwikkelingen op Isla Bonita is geen toeval, maar wijst op fundamentele structurele problemen die het project onrendabel maken. De combinatie van hoge infrastructuurkosten, milieurechtelijke complexiteit, en beperkte toegankelijkheid maakt het gebied economisch ongeschikt voor woningbouw.

De rechtszaken hebben de gemeente al tientallen miljoenen gekost, en elke nieuwe poging tot ontwikkeling brengt nieuwe financiële risico's met zich mee. Het is tijd om deze verliezen te stoppen en te erkennen dat Isla Bonita beter dienst kan doen als natuurgebied dan als bouwlocatie.

Alternatieve Waardering: Ecosysteemendiensten

De economische waarde van Isla Bonita als natuurgebied wordt structureel onderschat in traditionele planningsprocessen. Het gebied levert belangrijke ecosysteemdiensten zoals waterzuivering, koolstofopslag, luchtzuivering, recreatiemogelijkheden en biodiversiteitsbehoud. Deze diensten hebben een concrete economische waarde die op lange termijn waarschijnlijk hoger is dan de eenmalige opbrengsten uit woningverkoop.

Studies naar ecosysteemdiensten tonen steeds vaker aan dat behoud van natuur economisch voordeliger is dan ontwikkeling, vooral wanneer alle externe kosten en baten worden meegenomen in de berekening.

Bestemmingswijziging naar Natuur

De gemeente Almere moet de moed hebben om de bestemmingswijziging door te voeren van woongebied naar natuurgebied. Dit zou Isla Bonita permanent beschermen tegen toekomstige ontwikkelingsdruk en duidelijkheid scheppen voor alle betrokkenen.

Een dergelijke bestemmingswijziging zou passen bij de bredere Almeerse ambities om te evolueren naar een groene, duurzame stad die inspeelt op de uitdagingen van klimaatverandering en biodiversiteitsverlies.

Integration in Natura 2000-Netwerk

Idealiter zou Isla Bonita moeten worden geïntegreerd in het bestaande Natura 2000-netwerk, hetzij als uitbreiding van de Lepelaarplassen, hetzij als verbindingszone tussen de verschillende beschermde gebieden. Dit zou de ecologische samenhang versterken en bijdragen aan de realisatie van de Europese biodiversiteitsdoelstellingen.

Actief Natuurbeheer

In plaats van passief afwachten zou de gemeente kunnen investeren in actief natuurbeheer op Isla Bonita. Het succesvol inzetten van Schotse Hooglanders voor natuurbeheer vanaf 2016 toont aan dat extensieve begrazing een effectieve beheerstrategie kan zijn. Dit beheer zou kunnen worden uitgebreid en geprofessionaliseerd om de biodiversiteit verder te ontwikkelen.